Διαλειτουργικότητα Συστημάτων

Το θεσμικό στρώμα θεμέλιος λίθος του εγχειρήματος

Δημήτρης Γ. Καπόπουλος 

 
Η διαλειτουργικότητα (επικοινωνία συστημάτων με σκοπό την ανταλλαγή δεδομένων) δεν είναι απλά ένα τεχνικό θέμα. Είναι μια πολυσύνθετη υπόθεση που διαθέτει νομικές, διοικητικές, οικονομικές, οργανωτικές, κοινωνικές, ηθικές, πολιτιστικές και τεχνικές πτυχές.

Για να υπάρξει επιτυχής διαλειτουργικότητα συστημάτων θα πρέπει όλα αυτά τα θέματα να αντιμετωπιστούν επιτυχώς. Οποιοδήποτε πρόβλημα σε κάποια από τις ανωτέρω παραμέτρους θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει επικίνδυνα ένα σύστημα διαλειτουργικότητας. Ως προς την πολυπλοκότητα δε των συνιστωσών, θέλουμε να τονίσουμε, όσο και να φαίνεται παράξενο, ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων, τα τεχνικά θέματα στη διαλειτουργικότητα είναι αυτά, που μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη μεγαλύτερη ευκολία, σε σχέση με τα υπόλοιπα.

Ένα πλαίσιο διαλειτουργικότητας (interoperability framework) μπορεί να έχει τη δομή τεσσάρων στρωμάτων (interoperability layers). Κάθε ένα από αυτά τα μέρη έχει τη δική του αξία, γεγονός που σημαίνει ότι κατά τον σχεδιασμό των συστημάτων διαλειτουργικότητας πρέπει να λαμβάνονται από κοινού υπ’ όψιν. Ας τα δούμε αναλυτικά:

1. Θεσμικό
   Πρόκειται για την εναρμόνιση των νομικών πλαισίων, τα οποία καθορίζουν τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των φορέων και των υπηρεσιών, που αυτοί παρέχουν.
   Τονίζουμε ότι ένα θεσμικό πλαίσιο, με τις νομοθετικές ρυθμίσεις και τις διατάξεις του, μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά όλα τα επόμενα στρώματα. Αυτός είναι και ο λόγος που το στρώμα αυτό το θεωρούμε θεμέλιο λίθο του όλου εγχειρήματος.
   Σαν παράδειγμα αρνητικής επιρροής αναφέρουμε τις προκηρύξεις για προμήθεια ‘Ολοκληρωμένων Πληροφοριακών Συστημάτων Υγείας’ (ΟΠΣΥ) των παλαιών Πε.Σ.Υ.Π., που ήταν 17 στον αριθμό, μέσω του επιχειρησιακού προγράμματος ‘Κοινωνία της Πληροφορίας’ του Γ’ ‘Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης’. Σε κάθε ΟΠΣΥ προβλεπόταν να λειτουργήσει ένας ‘Ηλεκτρονικός Φάκελος Υγείας’ (ΗΦΥ) για κάθε ασθενή, ο οποίος θα κάλυπτε όλες τις υγειονομικές μονάδες του Πε.Σ.Υ.Π. Στη συνέχεια, τα Πε.Σ.Υ.Π. εξελίχθησαν σε Δ.Υ.ΠΕ. και αργότερα σε 7 Υ.ΠΕ. Αυτό είχε σαν συνέπεια, σε μία Υ.ΠΕ. να πρόκειται να λειτουργήσουν από 2 έως 4 ΟΠΣΥ διαφορετικών αναδόχων. Όμως, τα διαφορετικά ΟΠΣΥ θα πρέπει να συνλειτουργήσουν κυρίως σε επίπεδο ΗΦΥ. Το γεγονός αυτό δεν μπορεί παρά να επιφέρει ανασχεδιασμού και επιπλέον κόστος.
2. Οργανωτικό
   Αναφέρεται στον καθορισμό των στόχων, τη διαμόρφωση διαδικασιών (κυρίως σε θέματα διοικητικά–οικονομικά) και την επίτευξη συνεργασίας των φορέων που πρόκειται να συμμετέχουν στην ανταλλαγή πληροφοριών. Σημειωτέον ότι οι φορείς είναι πιθανόν να λειτουργούν με διαφορετικές εσωτερικές δομές και διαδικασίες.
   Για να εξασφαλιστεί η οργανωτική διαλειτουργικότητα, πρέπει να υπάρξουν νομοθετικές ρυθμίσεις καθώς και συμφωνίες μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων.
   Είναι γεγονός, ότι πολλές φορές λόγω του επείγοντος της εισαγωγής της πληροφορικής στους οργανισμούς μηχανογραφούνται οι υφιστάμενες διαδικασίες, χωρίς να έχει προηγηθεί η βελτιστοποίησή τους μέσα από εργαλεία, που η ίδια η πληροφορική παρέχει. Τέτοιου είδους εργαλεία συνήθως βρίσκονται ενσωματωμένα σε πακέτα ‘Τεχνολογίας Λογισμικού Υποβοηθούμενης από Υπολογιστή’ (Computer Aided Software Engineering – CASE). Η βελτιστοποίηση των διαδικασιών αποτελεί ένα κρίσιμο στάδιο, το οποίο μπορεί να αναδείξει επικαλύψεις και γραφειοκρατικές κωλυσιεργίες. Στη συνέχεια, θα μπορούσε να υπάρξει αξιόπιστη πρόταση τυποποιημένων πλέον διαδικασιών, για την υιοθέτησή τους από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς.
3. Σημασιολογικό
   Η σημασιολογική διαλειτουργικότητα (semantic interoperability) αναφέρεται στα περιεχόμενα της εφαρμογής, που πρόκειται να καλύψει η διαλειτουργικότητα. Διασφαλίζει, ότι η ακριβής έννοια των ανταλλασσόμενων πληροφοριών είναι κατανοητή από όλους. Η επίτευξη διαλειτουργικότητας σε σημασιολογικό επίπεδο επιτρέπει στα συστήματα να συνδυάζουν πληροφορίες από διάφορες πηγές και εκ των υστέρων να τις επεξεργάζονται αποτελεσματικά.
   Το πρώτο βήμα είναι ο καθορισμός του περιεχομένου της εφαρμογής και της ροής εργασίας (workflow). Στη συνέχεια, πρέπει να περιγραφούν οι πληροφορίες, όπως διαχέονται από τα διάφορα μέρη της εφαρμογής. Η περιγραφή πρέπει να γίνεται με τρόπο δομημένο, ώστε να μπορεί να κατανοηθεί και να χρησιμοποιηθεί από τους ενδιαφερόμενους. Αυτή η διαδικασία προϋποθέτει μια κοινή αντίληψη για τις οντότητες της εφαρμογής, τις βασικές έννοιες και τα βήματα, που απαιτούνται. Οι περιγραφές των διαδικασιών, τα μοντέλα και οι έννοιες, η ορολογία και η οντολογία της αναπαράστασης γνώσης πρέπει να μοιράζονται μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων με σαφήνεια.
   Στη σημασιολογική διαλειτουργικότητα είναι σημαντική η υιοθέτηση ενός κοινού λεξιλογίου-ορολογίας από όλα τα συστήματα και τις υπηρεσίες, που αυτά παρέχουν. Ο ορισμός και η συντήρηση των λεξικών συνήθως ανατίθεται σε κάποια κεντρική υπηρεσία.
4. Τεχνικό
   Ορίζεται ως η ικανότητα μεταφοράς και χρησιμοποίησης της πληροφορίας με ομοιογενή και αποτελεσματικό τρόπο μεταξύ των συστημάτων πληροφορικής των οργανισμών. Το στρώμα αυτό αναφέρεται σε τεχνικές προδιαγραφές (υλικού και λογισμικού) για την αποθήκευση, την επεξεργασία, τη μεταφορά, την παρουσίαση και την ασφάλεια δεδομένων και υπηρεσιών.

Εύρος επιρροής στρωμάτων διαλειτουργικότητας

Στη διπλανή εικόνα, μέσα από μια σχηματική αναπαράσταση, βλέπουμε το εύρος επιρροής των ειδών διαλειτουργικότητας. Η θεσμική μπορεί να θεωρηθεί πως αποτελεί υπερσύνολο της οργανωτικής, η οποία με τη σειρά της είναι υπερσύνολο της σημασιολογικής, που έχει υποσύνολο την τεχνική.
Καθίσταται λοιπόν προφανές, ότι το εγχείρημα της διαλειτουργικότητας στο σύνολό του, δεν έχει πολλές πιθανότητες επιτυχίας, εάν δεν ληφθούν σοβαρά υπόψη όλες οι πτυχές του και εάν δεν δοθεί στο θεσμικό πλαίσιο η πρωτεύουσα βαρύτητα, που του αρμόζει.

Πηγές: 

• Δημήτρης Γ. Καπόπουλος. “Η Συμβολή της Πληροφορικής στην Υγεία”. Εκδόσεις Δίαυλος, 2016.
• COM (2010) 744 (final). “Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions. Towards Interoperability for European public Services”, 2010.
• ΚτΠ ΑΕ.“Ελληνικό Πλαίσιο Παροχής Υπηρεσιών Ηλ. Διακυβέρνησης και Πρότυπα Διαλειτουργικότητας”. (www.e-gif.gov.gr/portal/pls/portal/ docs/211041.pdf), 2008.